Μοντάζ - Τι κόσμος είναι αυτός

Πέμπτη 7 Φεβρουαρίου 2013

Καπιταλιστικές κρίσεις

Την στιγμή που οι επίσημοι διανοούμενοι του συστήματος προσπαθούν να μας πείσουν ότι η παγκόσμια κρίση, που με τόσο οξύ τρόπο βιώνουμε, είναι προϊόν μιας χούφτας χαρτογιακάδων της Wall Street που αντί να τζογάρουν τα λεφτά του κοσμάκη ηθικώς, τα τζόγαραν απερίσκεπτα ενώ η ελληνική έκφραση της είναι προϊόν του ότι «όλοι μαζί τα φάγαμε», του μεγάλου δημοσίου, του τεμπέλη-λαμόγιου ημεδαπού κλπ οι αριστεροί πολιτικοί, διανοητές και οικονομολόγοι επιμένουν ότι ζούμε μια δομική κρίση του καπιταλισμού. Μια κρίση υπερσυσσώρευσης, από αυτές που παρουσιάζονται περιοδικά στον καπιταλισμό από την γέννηση του και έχουν πολύ συγκεκριμένα αίτια. Τι σημαίνουν όλα αυτά όμως; Η βάση της αριστερής οικονομικής θεωρίας βρίσκεται στις επιστημονικές μελέτες του Καρλ Μαρξ και γι’ αυτό και εμείς εκεί θα ανατρέξουμε για απαντήσεις.
Ο Μαρξ λοιπόν απέδειξε ότι ο καπιταλισμός ΕΙΝΑΙ οι κρίσεις του και όχι οι ενδιάμεσες περίοδοι ηρεμίας. Η περιοδικότητα εμφάνισης των οικονομικών κρίσεων καθώς και τα κοινά αίτια τους μας κάνουν να συμφωνούμε μαζί του. Ενδεικτικά αναφέρω για τον προηγούμενο αιώνα 1929, 1971, 1980, 1990, 1991, 1999. Το βασικό αίτιο είναι η εγγενής στον καπιταλισμό αντίθεση της κοινωνικοποίησης της παραγωγής και της ιδιωτικοποίησης του κεφαλαίου (από δω και στο εξής θα αναφέρεται ως πρόταση 1). Αυτό με απλά λόγια σημαίνει ότι ενώ παράγει η κοινωνία συνολικά με τα χέρια, τις δεξιότητες, την εμπειρία, τις γνώσεις της κλπ το κέρδος πάει στο συντριπτικό του ποσοστό στον επενδυτή-κεφαλαιούχο ο οποίος ως μοναδικό του σκοπό έχει την αύξηση της αξίας του κεφαλαίου του (περισσότερα κέρδη). Για να επιτευχθεί αυτό ο πιο απλός τρόπος είναι η αύξηση της παραγωγής σε συνάρτηση με την επαναστατικοποίηση του τρόπου και των μέσων παραγωγής. Δηλαδή ενώ παράγω 100 αντικείμενα προσπαθώ να παράξω 200 ανοίγοντας άλλο ένα εργοστάσιο, αυτοματοποιώντας την παραγωγή, εκσυγχρονίζοντας τα μηχανήματα, αυξάνοντας τα ωράρια κλπ. Όσο αυξάνω όμως το κεφάλαιο που βάζω στην επιχείρηση τα κέρδη αυξάνονται με τον ίδιο ρυθμό; Δηλαδή αν έχω ένα εργοστάσιο και κερδίζω 100 ευρώ τον χρόνο και ανοίξω ένα δεύτερο θα κερδίσω 200; Όχι απαντά η οικονομική επιστήμη! Όσο το επενδυθέν κεφάλαιο αυξάνεται, το Μέσο Ποσοστό Κέρδους μειώνεται με αποτέλεσμα από κάποιο σημείο και μετά να μην αξίζει να γίνει επένδυση αύξησης της παραγωγής.
Όταν όσα λεφτά και να επενδυθούν στην αύξηση της παραγωγής τα κέρδη δεν αυξάνονται, έχουμε απόλυτη υπερσυσσώρευση. Αυτό συμβαίνει γιατί τα μέσα και ο τρόπος παραγωγής δεν μπορούν να επαναστατικοποιηθούν περεταίρω. Όταν δηλαδή το κεφάλαιο δεν μπορεί να εκμεταλλευτεί άλλο την εργασία (τα ωράρια δεν μπορούν να αυξηθούν άλλο, η ανεργία είναι μηδενική οπότε δεν μπορούν να γίνουν προσλήψεις, δεν υπάρχουν μηχανήματα που να αυξάνουν περισσότερο την παραγωγικότητα κλπ) καθώς και όταν η οργανική σύνθεση του κεφαλαίου μειώνεται (όταν ο λόγος σταθερό κεφάλαιο (μηχανήματα, εγκαταστάσεις κλπ) / μεταβληθέν κεφάλαιο (εργασιακό κόστος) μειώνεται) το Μέσο Ποσοστό Κέρδους έχει μηδενιστεί. Αυτή βέβαια είναι μια οριακή κατάσταση, που δεν μπορεί να προκύψει στην πραγματικότητα, μας βοηθάει όμως να κατανοήσουμε την πραγματική φύση της μείωσης του Μέσου Ποσοστού Κέρδους. Στις ενδιάμεσες συνθήκες, και όσο η σχετική υπερσυσσώρευση αυξάνει, το κεφάλαιο «ψάχνει» να επενδυθεί σε άλλη
γη σε άλλα μέρη που να του δίνουν το ποσοστό κερδοφορίας που επιζητά. Μια είναι η απάντηση λοιπόν : Χρηματοπιστωτικός τομέας!
Παρά το ότι στην αντίληψη των περισσότερων ανθρώπων η άνθηση του χρηματιστηρίου είναι φαινόμενου του δεύτερου μισού του 20ου αιώνα κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Τα χρηματιστήρια και οι τράπεζες ανθίζουν μαζί με τον καπιταλισμό. Βέβαια στον πρώιμο καπιταλισμό έχουν κυρίως ρόλο μεταφοράς κεφαλαίων, δανεισμού και φύλαξης καταθέσεων αλλά όσο ο οι ανάγκες του συσσωρευθέντως κεφαλαίου να επενδυθεί αυξάνουν, τα χρηματοπιστωτικά προϊόντα ακολουθούν. Αρκεί να αναφέρουμε ότι μέσα σε στην προηγούμενη δεκαετία οι άμεσες επενδύσεις μειώθηκαν, σε παγκόσμιο επίπεδο, κατά 62,5% ενώ οι επενδύσεις σε χρηματοπιστωτικά προϊόντα αυξήθηκαν κατά περίπου 800%! Αξίζει να σημειωθεί ότι τα τελευταία 40 είχε δημιουργηθεί, κύμα κύμα, ένα τεράστιο τσουνάμι κεφαλαίων το οποίο προωθούνταν καθημερινώς, από την Ευρώπη και την Ασία, στη Wall Street και τροφοδοτούσε το δημοσιονομικό και εμπορικό έλλειμμα των Ηνωμένων Πολιτειών. Ακόμα και ένα μικρό παιδί όμως μπορεί να καταλάβει ότι μια διαδικασία που γεννάει χρήμα επενδύοντας χρήμα χωρίς να παράγει κάποιο εμπόρευμα δημιουργεί φούσκες που όταν σκάνε, κολοσσοί και στυλοβάτες του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος, όπως η Lehman Brothers, καταρρέουν.
Αν ανατρέξουμε στις καπιταλιστικές κρίσεις της ιστορίας θα διαπιστώσουμε ότι όλες έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά. Η παραγωγή αυξάνεται, το μέσο ποσοστό κέρδους μειώνεται, το κεφάλαιο υπερσυσσωρεύεται, οι άμεσες επενδύσεις μειώνονται, οι χρηματοπιστωτικές επενδύσεις αυξάνονται, η φούσκα σκάει και πάλι από την αρχή. Ο μόνος τρόπος λοιπόν να σταματήσει αυτό ο φαύλος κύκλος και οι οικονομικές κρίσεις να αποτελέσουν παρελθόν και πεδίο μελέτης για τους ιστορικούς και μόνο, λέει ο Μαρξ, είναι να σπάσει η αντίθεση της πρότασης 1. Να σταματήσουν δηλαδή να ιδιωτικοποιούνται από λίγους τα κέρδη που προκύπτουν από την παραγωγική διαδικασία όλων των ανθρώπων. Και αυτό μπορεί να γίνει μόνο αν κοινωνικοποιηθούν τα μέσα παραγωγής. Μέχρι τότε όλες οι προσπάθειες διαχείρισης του καπιταλισμού θα είναι εις μάτην γιατί θα συγκρούονται με την διάθεση των καπιταλιστών να αυξάνουν τα κέρδη τους με κάθε τρόπο και κάθε μέσο.

του Δημήτρη Δαλάκογλου