Εθνικισμός: το τελευταίο καταφύγιο των ηλιθίων

«Ο Αιζαακ Μπερλίν (Καρλ Μαρξ) λέει πως τόσο ο Μαρξ όσο και ο Ένγκελς πίστευαν πως ο εθνικισμός, μαζί με τη θρησκεία και το μιλιταρισμό, είναι ισάριθμοι αναχρονισμοί και συγχρόνως υποπροϊόντα και προπύργια της καπιταλιστικής τάξης, ανορθολογικές, αντεπαναστατικές δυνάμεις οι οποίες με την εξέλιξη των οικονομικών θεμελίων τους θα

εξαφανιστούν αυτομάτως. Δεν εξαφανίστηκαν. Ο ανορθολογισμός θα αποδειχτεί ισχυρότερος του ορθολογισμού, φαινόμενο κάθε άλλο παρά σπάνιο στην ιστορία. Άλλωστε, πάρα πολλά επαναστατικά και απελευθερωτικά κινήματα χρησιμοποίησαν τον εξόφθαλμα παράλογο εθνικισμό για να πετύχουν λογικότατα πράγματα Ο εθνικισμός, εκτός από ιδεολόγημα είναι και εργαλείο δουλειάς. Το παν εδώ θα εξαρτηθεί σε ποιου τα χέρια βρίσκεται αυτό το εργαλείο. Ο Στάλιν στην αρχή, όταν ήταν επίτροπος Εθνοτήτων, επεχείρησε αλλά δεν μπόρεσε να κάμψει τον εθνικισμό, το τελευταίο καταφύγιο των ηλιθίων, όπως θα πει ο Γκαλμπρέηθ, μια ερζάτς θρησκεία που ταλανίζει αδιάκοπα τον κόσμο από την εποχή του Διαφωτισμού, που τον εφεύρε. Όμως, στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου ο Στάλιν θα αλλάξει τακτική και θα χρησιμοποιήσει πολιτικά το ρωσικό εθνικισμό με έναν άκρως εντυπωσιακό τρόπο και με πολύ μεγάλη επιτυχία

Ο Κορνήλιος Καστοριάδης (Η φαντασιακή θέσμιση της κοινωνίας) συνιστά να χρησιμοποιούμε έξυπνα το ούτως ή άλλως αναπόφευκτο φαντασιακό. Οι κοινωνίες για να αυτοθεμισθούν και να αυτοοργανωθούν χρησιμοποιούν περισσότερο τη φαντασία, άρα και το παράλογο, παρά τη λογική. Όμως, αυτό ακριβώς έκανε και ο Στάλιν: χρησιμοποίησε περισσότερο τη φαντασία, άρα και το παράλογο, παρά τη λογική. Η λογική δεν βολεύει, ο παραλογισμός δεν βολεύει, τι βολεύει, λοιπόν.  Ίσως μια ισορροπία ανάμεσα στα δύο, όπως στην αρχαία Ελλάδα (Βλέπε επί του θέματος και το ιδιοφυές έργο του Ντοτς Οι Έλληνες και το παράλογό).

Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως ο Διαφωτισμός, που δημιούργησε τον εθνικισμό στη σύγχρονή του εκδοχή, παρά την αναμφισβήτητη αξία του και τον τεράστιο ιστορικό του ρόλο, είναι δημιούργημα του «φωτισμένου» στρώματος της αστικής τάξης, που ασφυκτιούσε υπό φεουδαρχικό υπερεθνικό ή πολυεθνικό καθεστώς. Ο εθνικισμός ήταν ο τρόπος που βρήκαν οι διαφωτιστές να προσβάλουν τη φεουδαρχία και τις Αυτοκρατορίες. Ο εθνικισμός, λοιπόν, είναι αυτός που δημιούργησε τα εθνικά κράτη. Κάθε πολυεθνικός συνασπισμός, είτε παραπέμπει σε μια άτυπη αυτοκρατορία είτε όχι, είναι εξ ορισμού αντιεθνικιστικός. Ο διεθνισμός δεν είναι εξ ορισμού προοδευτικός. Το παν εδώ θα εξαρτηθεί από το είδος και τους σκοπούς των πολυεθνικών σχημάτων. Σε συνθήκες ανάπτυξης και επέκτασης των πολυεθνικών, σαφώς και δεν είμαστε διεθνιστές με την έννοια που θα ήθελε το μεγάλο Κεφάλαιο και οι κονδυλοφόροι του.

Διεθνιστικός και αντιεθνικιστικός είναι και ο εξ ορισμού οικουμενικός χριστιανισμός. Κι αυτό σημαίνει πως ο διεθνισμός δεν είναι προοδευτικός πάντα και σ’ όλες τις περιπτώσεις. Όπως δεν είναι πάντα και σ’ όλες τις περιπτώσεις αντιδραστικός ο εθνικισμός. Ο Μαρξ και ο

Ένγκελς τάσσονται ρητά και κατηγορηματικά κατά του εθνικισμού διότι έχουν στο νου τους, σαν ιστορική προοπτική, το παγκόσμιο αταξικό κράτος. Σε μια τέτοια περίπτωση δεν μπαίνει θέμα εθνικισμού διότι δεν μπαίνει θέμα εθνικού κράτους. Ο εθνικισμός μ’ άλλα λόγια, όταν δεν είναι ένα βλακώδες ιδεολόγημα κατάλληλο περισσότερο για φασίστες παρά για σοβαρούς ανθρώπους, είναι ένα εύχρηστο εργαλείο για πολιτική δουλειά, που πρέπει να μάθουμε να το χρησιμοποιούμε επιδέξια κατά τις περιστάσεις και κατά τους προγραμματισμούς μας.Η εμφάνιση ενός αριστερού εθνικισμού τα τελευταία χρόνια έχει

άμεση σχέση με τον ιμπεριαλισμό και την ανάπτυξη των πολυεθνικών εταιριών και των πολυεθνικών οργανωτικών, διοικητικών και οικονομικών σχημάτων. Τα αριστερά κόμματα υποχρεώθηκαν εκ των πραγμάτων να ενδοστραφούν και να γίνουν και αυτά λιγάκι εθνικιστικά. Δεν πρέπει να είμαστε δογματικοί σε τίποτα και για τίποτα.»

Απόσπασμα από το βιβλίο του Βασίλη Ραφαηλίδη «Η μεγάλη περιπέτεια του μαρξισμού», 1999.