Στάλιν και Νίτσε

«Ο Στάλιν δεν είναι, βέβαια, επίγονος του Μουσολίνι ή του Χίτλερ. Όχι μόνο γιατί είναι παλιότερος, αλλά και διότι ο κομουνισμός, ακόμα και στη σταλινική του εκδοχή, είναι το ακριβώς αντίθετο του φασισμού. Η κοινή στον φασισμό και το σταλινισμό αυταρχικότητα δεν πρέπει να μας μπερδεύει. Άλλωστε η αυταρχικότητα μπορεί να πάρει πολλές μορφές, ακόμα και δημοκρατικές κατ’ επίφαση.

Αν ο Στάλιν δεν είναι επίγονος, ο σύγχρονος του Μαρξ, Φρίντριχ Νίτσε (1844 - 1900), σε καμιά περίπτωση δεν θα μπορούσε να είναι πρόδρομος του φασισμού ή του ναζισμού. Τα πράγματα εδώ δεν τα μπέρδεψαν οι αστοί για λόγους σκοπιμότητας, όπως στην προηγούμενη περίπτωση, τα μπέρδεψε η γελοία αδερφή του Νίτσε, που ήταν ναζίστρια και που επεδίωκε με κάθε τρόπο και μέσο να χρίσει τον πεθαμένο αδερφό της πρόδρομο του ναζισμού. Πράγμα που, βέβαια, ο Γκέμπελς θα το εκμεταλλευτεί δεόντως. Ευτυχώς που ο μαρξιστής Χάινριχ Μαν, αδερφός του Τόμας Μαν, θα αποκαταστήσει έγκαιρα τον Νίτσε.

Αλλά οι αποκαταστάσεις μετά το θάνατο του Στάλιν το 1953 ήταν τόσο πολλές, που δεν θα περισσέψει χρόνος να ασχοληθούμε. Ο Νίτσε χτύπησε ανελέητα το γερμανικό εθνικισμό όπως και κάθε εθνικισμό ή άλλο αγελαίο μόρφωμα Κανείς δεν μίσησε περισσότερο από τον Νίτσε τόσο την ανθρώπινη αγέλη όσο και το Κράτος. Κανείς δεν επιθύμησε τόσο πολύ την αυτοθεοποίηση του ανθρώπου. Όμως, το «γίνε θεός του εαυτού σου» του Νίτσε δεν σημαίνει γίνε παντοδύναμος σαν το θεό σημαίνει στηρίξου στον εαυτό σου, πάτησε καλά στα ποδάρια σου, όπως ο Ζαρατούστρα, και άσε στην άκρη το θεϊκό μπαστούνι. Απ’ αυτή την άποψη ο άθεος Νίτσε, όπως και ο θεϊστής Ντοστογιέφσκι, είναι πρόδρομος του φιλοσοφικού υπαρξισμού και όχι, βέβαια, του ναζισμού. Αλλωστε, αυτή η πάρα πολύ μεγάλη μορφή της σύγχρονης σκέψης δεν ήταν καν «γνήσιος» Γερμανός. Ήταν Σλάβος κατά την καταγωγή. Πολωνός συγκεκριμένα. Ο Νίτσε δεν έκρυψε ποτέ το φιλοσημιτισμό του. Κι ωστόσο βαφτίστηκε εχθρός των Εβραίων. Ο Νίτσε ήταν φιλόσοφος, δεν ήταν κοινωνιολόγος. Και σαν φιλόσοφος δεν θα ήταν δυνατό να κρίνει συγκεκριμένες μορφές κοινωνικότητας ή κοινωνικής οργάνωσης. Αλλωστε έκρινε, για την ακρίβεια κατακεραύνωσε, μόνο τον αγελαίο ανθρωπο. Κυρίως τον κατ’ εξοχήν αγελαίο άνθρωπο, το φασίστα, όπως θα μπορούσαμε να πούμε αν ο όρος ήταν γνωστός στην εποχή του. Ο περίφημος

«υπεράνθρωπος» του Νίτσε δεν έχει καμιά σχέση με το Σούπερμαν, όπως θα θελήσει να εμφανίσει το πράγμα ο Γκέμπελς. Ο υπεράνθρωπος του Νίτσε παίρνει τη δύναμή του μόνο από το πνεύμα και το ήθος του, ποτέ από τους μύες. Αν ο Νίτσε επετέθη με τόση σφοδρότητα κατά του χριστιανισμού ήταν γιατί ο χριστιανισμός, μια θρησκεία για δούλους όπως λέει, αποθεώνει την πνευματική οκνηρία μ’ εκείνο το ανεκδιήγητο «μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι». Και διότι κάνει τον κάθε ελλειμματικό να νιώθει σπουδαίος για μόνο το λόγο πως έχει το θεό μαζί του.

Εκτός από τον Ζαρατούστρα (Ζωροάστρη) στο Τάδε έφη Ζαρατούστρα (προτιμήστε την κλασική μετάφραση του Νίκου Καζαντζάκη), δύο τυπικούς νιτσεΐκούς υπεράνθρωπους μπορείτε να βρείτε και στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη, του απ’ αριθμόν δύο μετά τον Νίτσε στο διεθνή νιτσεΐσμό. Είναι ο Αλέξης Ζορμπάς και ο Καπετάν Μιχάλης. Ο Γιάννης Γουδέλης, ο εκδότης των έργων του Νίκου Καζαντζάκη στη δύσκολη περίοδο του διωγμού του από τα ελληνοχριστιανίζσντα φασιστοειδή, που ποτέ δεν θα λείψουν απ’ αυτόν τον κατάφορτο με ιστορία τόπο, βία είχε να σας πει πολλά, αν ζσύσε, για την ακατανόητη συμπεριφορά του Σπύρου Μελά και των άλλων «πατριωτών», που έκαναν ό,τι μπορούσαν για να μην πάρα το βραβείο Νόμπελ ο μεγαλύτερος νεοέλληνας πεζογράφος, για μόνο το λόγο πως ήταν νιτσεΐστής, όχι μαρξιστής. Ο καπετάν Μιχάλης, όπως και ο καπετάν Αρης, βγαίνουν

έξω από τα όρια του ελληνοχριστιανισμού, άρα δεν είναι «γνήσιοι» Έλληνες. Στην πυρά, λοιπόν, και τα βιβλία, και ο συγγραφέας τους. Ο Νίτσε ήταν λίγο νεώτερος από τον Μαρξ. Και οι δύο, ο καθένας απ’ τη σκοπιά του επεχείρησαν, τον ίδιο καιρό, να ανιχνεύσουν τη δυνατότητα ύπαρξης ενός «νέου ανθρώπου» σε συνθήκες αστικού και κυρίως μικροαστικού ανθρωπακισμού. Όμως, ο ανθρωπάκος, ο βολεψιματίας, ο αριβίστας, όχι μόνο δεν θα εξαφανιστούν στη Σοβιετική Ένωση αλλά θα πολλαπλασιάζσνται ταχύτατα σε συνθήκες υπαρκτού σοσιαλισμού.»

Απόσπασμα από το βιβλίο του Βασίλη Ραφαηλίδη «Η μεγάλη περιπέτεια του μαρξισμού», 1999.